Web 1.0 là một dạng phiên bản tiếp nhận một chiều, hay phiên bản “read-only”, nghĩa là trang web tải thông tin lên, có thể là một bài báo, một bài bình luận, và người dùng đơn thuần là người tiêu thụ nội dung, không có tương tác gì.

Web 2.0 là phiên bản web hiện tại đa số người quen thuộc, nơi mà chúng ta có thể tương tác, tự viết bài, tham gia bình luận trên các trang mạng xã hội. Đây là phiên bản người dùng không chỉ tiếp nhận thông tin, mà còn đóng góp trực tiếp tạo ra thông tin. Tuy nhiên, người hưởng lợi chính từ web 2.0 lại là các đại công ty công nghệ (Big Tech) như Google, Facebook, Amazon hay Microsoft khi mà họ khai thác hầu hết lợi nhuận từ quảng cáo, từ cung cấp hạ tầng đám mây cho đến quyết định ai là người cung cấp dịch vụ an toàn mạng cho khách hàng. Khi máy chủ của Google hay Amazon bị trục trặc, hàng loạt trang web cũng bị “đứng hình” theo.

Web 2.0 mang lại vô vàn thông tin và tương tác, cũng như là một mỏ vàng về tiền bạc nhưng quyền lực khai thác nó, quyết định điều gì sẽ xảy ra với các ứng dụng, trang web… lại thuộc về các đại công ty công nghệ. Apple, Google hay Facebook có thể quyết định chặn bất kỳ một ứng dụng nào mà họ không ưa bằng cách này hay cách khác.

Các ứng dụng của web 3.0 sẽ phát triển trên một nền tảng dựa vào công nghệ blockchain (hình internet)

Điều đó thúc đẩy người ta đi đến web 3.0, mà trọng tâm là khái niệm “phi tập trung”. Các ứng dụng của web 3.0 sẽ phát triển trên một nền tảng dựa vào công nghệ blockchain, ví dụ như mạng bitcoin hay Ethereum. Trong cấu trúc này, về nguyên tắc, không còn một công ty công nghệ nào nắm toàn quyền kiểm soát và khai thác các hệ thống và nền tảng chủ chốt của mạng nữa, vì nó “phi tập trung” trong mọi thứ.

Đầu tiên, là ở tầng nền tảng cơ bản nhất, ví dụ là mạng Ethereum, thì những “điểm nối” (node) trên mạng sẽ cung cấp dịch vụ tính toán và duy trì cho mạng hoạt động ổn định. Sẽ có hàng trăm ngàn điểm nối như vậy chứ các ứng dụng web không còn tập trung trên máy chủ của Google, Microsoft hay Amazon nữa. Nhiều điểm nối này chính là các công ty “cung cấp dịch vụ blockchain”, mà nhiều công ty hay đối tượng vốn là các “xưởng đào” bitcoin hay Ethereum. Các công ty này cung cấp dịch vụ xác nhận giao dịch, thông tin, để đảm bảo hạ tầng của các mạng bitcoin hay Ethereum hoạt động ổn định, và đổi lại, họ được “thưởng” bằng bitcoin hay Ethereum.

Nói cách khác, người đóng góp bao nhiêu thì sẽ được thưởng công bấy nhiêu, và thực sự sở hữu một phần của mạng blockchain đó. Nếu trước đây lợi ích của mạng Internet chủ yếu rơi vào tay một số thành viên chủ chốt của các đại công ty công nghệ, và một số ít được chia lại cho các cổ đông nhỏ mua cổ phiếu các đại công ty này, thì nay lợi ích được phân chia công bằng theo kiểu đóng góp bao nhiêu hưởng bấy nhiêu, và các điểm nối này có quyền biểu quyết với những vấn đề phát triển, hướng đi của mạng.

Một cuộc chạy đua bơm bong bóng tài sản lớn nhất trong 20 năm trở lại đây… Một lượng tiền lớn đổ vào crypto đang là dòng tiền tiết kiệm truyền thống trước đây đem mua trái phiếu hoặc đầu tư vào các quỹ cân bằng, chứ không chỉ là của nhà đầu tư nhỏ.

Điều này xuất phát từ sự bất mãn của cộng đồng công nghệ về quyền lực to lớn của các công ty công nghệ, và ngay bản thân các cổ đông của các công ty công nghệ cũng đang cảm thấy những CEO và bộ sậu hội đồng quản trị đang hưởng lợi quá nhiều từ miếng bánh web 2.0 và đang rút ruột phần lớn những lợi ích đó qua các hợp đồng thưởng quyền chọn cổ phiếu hậu hĩnh.

Vấn đề này đã được các nhà hoạch định chính sách cũng như giới học giả lo ngại nhiều lần, rằng một số đại công ty của Mỹ đang chuyển dần sang mô hình tư bản mà theo đó số ít lãnh đạo nắm quyền đang chi phối công ty và làm biến tướng các mô hình quản trị công ty tốt nhất thành các công cụ làm giàu cho họ (wealth transfer problem).

Có hai cách giải quyết vấn đề này. Một là làm cho các đại công ty công nghệ trở nên dân chủ hơn, công bằng hơn và vì cộng đồng nhiều hơn. Điều này đã được chứng minh là không thực tế với những tranh luận về cách mà Facebook khai thác dữ liệu người dùng như thế nào, cách họ can thiệp vào thông tin trên mạng xã hội ra sao trong suốt năm 2021.

Vậy cách thứ hai là giành lại quyền kiểm soát web về tay cộng đồng người dùng. Chính cộng đồng người dùng sẽ sở hữu, vận hành và quyết định những hướng đi của web dựa trên nền tảng blockchain này. Ở đó người dùng sẽ chọn ủng hộ cho các mạng nào mà họ tin tưởng có tương lai, dù là bitcoin, Ethereum, hay những mạng mới hơn như Cardano, Solana qua việc mua các token và đóng góp vào những dịch vụ vận hành mạng. Họ cũng có thể đầu tư vào các ứng dụng phát triển trên các nền tảng này, chẳng hạn như game Axie Infinity đình đám trong năm nay hay các sản phẩm NFT về thời trang của Nike, Dolce & Gabbana trên đó. Và tất nhiên không thể thiếu các dịch vụ DeFi phát triển rầm rộ từ giữa năm 2019 tới nay.

Vấn đề là một cái gì mới cũng có hai mặt của nó. Những mong muốn tốt đẹp ban đầu cũng đang mở ra một mảnh đất màu mỡ cho một cuộc chạy đua bơm bong bóng tài sản lớn nhất trong 20 năm trở lại đây.

Một khía cạnh không thể thiếu của web 3.0 là những phần thưởng cho những người đóng góp duy trì web, những người dùng ủng hộ dịch vụ của web. Các ứng dụng phi tập trung (Dapps) được phát triển thì cần người dùng, do đó họ tìm đủ cách để marketing dịch vụ của mình và tất nhiên những người đóng góp nhiệt tình sẽ có được những khoản thưởng nho nhỏ. Những khoản thưởng ban đầu trị giá 0,1 đô la Mỹ/token nếu được đẩy giá lên 10-20 lần thì có thể làm giàu cho rất nhiều người. Giống như một người mua cổ phiếu Google hay Amazon cách đây 10 năm vậy.