Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), nền kinh tế tri thức là sự tích lũy vốn, công nghệ, năng lực liên quan đến công nghệ và khoa học trong quá trình tiến hành hoạt động sản xuất. Đặc trưng của nó là sự đổi mới lâu dài về quy trình và phương pháp cũng như về sản phẩm và công nghệ. Hiểu một cách đơn giản, nền kinh tế này yêu cầu ít nhân công, tuy nhiên nhân công là nhân sự có kỹ năng chuyên sâu, trình độ cao, được đào tạo bài bản với tư duy vận dụng kiến thức thay cho sức lao động.

Một ví dụ điển hình về nền kinh tế tri thức là ngành công nghệ, đặc biệt là các công ty như Google, Apple, Facebook và Amazon (thường được gọi là GAFA). Các công ty này phát triển mạnh nhờ việc sáng tạo và ứng dụng kiến thức.

Ngành công nghệ là một trong những động lực chính của nền kinh tế tri thức, nhưng nó không phải là động lực duy nhất. Nền kinh tế tri thức được hình thành dựa trên việc sáng tạo, chia sẻ và ứng dụng tri thức đa dạng trên nhiều lĩnh vực và còn bao gồm các hoạt động ngoài ngành công nghệ như y học, khoa học xã hội và nghệ thuật, giáo dục và đào tạo, các dịch vụ tư vấn, tài chính và chăm sóc sức khỏe.

Trên thực tế, chúng ta có thể thấy nhiều sản phẩm của nền kinh tế tri thức như robot, xe tự hành, chatbot, trợ lý ảo, máy cảm biến, máy bay không người lái và công cụ phân tích dữ liệu (cung cấp cho nông dân thông tin về điều kiện đất đai, sức khỏe cây trồng và các kiểu thời tiết để sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn, tối ưu hóa năng suất dựa trên kiến thức về khoa học thực vật), máy vắt sữa gia súc tự động, các nền tảng khám chữa bệnh trực tuyến…

Thương mại điện tử có thể được coi là một sản phẩm của nền kinh tế tri thức theo các phương diện dưới đây.

Thứ nhất, các nền tảng thương mại điện tử phụ thuộc rất nhiều vào cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và phát triển phần mềm, là động lực chính của nền kinh tế tri thức. Những công nghệ này cho phép trao đổi thông tin hiệu quả giữa người mua và người bán, nghiên cứu sản phẩm, giao dịch an toàn và quản lý hậu cần.

Thứ hai, thương mại điện tử bao gồm nhiều quy trình dựa trên các nguồn kiến thức khác nhau về tiếp thị và quảng cáo, quản lý chuỗi cung ứng và dịch vụ hậu cần và dịch vụ chăm sóc khách hàng.

Thứ ba, nền tảng thương mại điện tử cho phép phổ biến thông tin, đánh giá và so sánh sản phẩm, trao quyền cho người tiêu dùng có kiến thức để đưa ra quyết định sáng suốt. Ngoài ra, thương mại điện tử kết nối nhà sản xuất và người tiêu dùng trên toàn cầu, tạo điều kiện trao đổi kiến thức xuyên biên giới vật lý.

Có thể nói rằng, lĩnh vực thương mại điện tử không ngừng phát triển với các công nghệ và mô hình kinh doanh mới. Việc thích ứng với những thay đổi này và đổi mới trong nền tảng đòi hỏi phải liên tục học hỏi và tiếp thu kiến thức, phù hợp hơn nữa với các nguyên tắc cốt lõi của nền kinh tế tri thức. Mặc dù thương mại điện tử có thể không trực tiếp tạo ra “kiến thức” như một sản phẩm nhưng nó đóng góp rất nhiều vào việc tạo ra, chia sẻ và ứng dụng kiến thức trong suốt các quy trình của nó, khiến nó trở thành một sản phẩm của nền kinh tế tri thức.

Điều quan trọng chúng ta cần lưu ý là không phải tất cả các khía cạnh của thương mại điện tử đều hoàn toàn dựa trên kiến thức. Hoạt động kho bãi và dịch vụ giao hàng có thể vẫn cần một lượng lao động chân tay đáng kể. Suy cho cùng, thương mại điện tử tồn tại trong mối tương tác phức tạp giữa nền kinh tế tri thức và các thành phần kinh tế truyền thống.

Dưới đây là một vài định hướng cho các doanh nghiệp phát triển thương mại điện tử như là một phần của nền kinh tế tri thức.

Thứ nhất, về ứng dụng công nghệ, cần tận dụng các công cụ phân tích dữ liệu để tìm hiểu hành vi của khách hàng, dự đoán xu hướng và cá nhân hóa các chiến dịch tiếp thị, triển khai các chatbot và trợ lý ảo được hỗ trợ bởi AI để nâng cao dịch vụ khách hàng và nghiên cứu sản phẩm, định giá linh hoạt cũng như phát hiện gian lận, tối ưu hóa giao dịch và tăng cường bảo mật.

Thứ hai, về liên tục cập nhật kiến thức, cần khuyến khích việc học tập liên tục trong tổ chức thông qua các chương trình đào tạo và nền tảng chia sẻ kiến thức, thúc đẩy sự hợp tác giữa các bộ phận với nhau như tiếp thị, hậu cần và phân tích dữ liệu để từng cá nhân có được sự hiểu biết toàn diện về hành trình khách hàng.

Thứ ba, về ưu tiên đổi mới và thử nghiệm, việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để khám phá các công nghệ và mô hình kinh doanh mới là vô cùng quan trọng, bên cạnh đó cũng cần khuyến khích thử nghiệm các phương pháp mới như trải nghiệm thực tế ảo và đề xuất sản phẩm được cá nhân hóa dựa trên phân tích dữ liệu lịch sử tìm kiếm của từng khách hàng.

Dưới góc độ quản lý nhà nước, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, với phương châm lấy doanh nghiệp, người dân làm trung tâm phục vụ để đẩy mạnh các hoạt động về cải cách hành chính, đã giúp cho Bộ Công Thương đạt thứ hạng cao trong việc phục vụ người dân, doanh nghiệp về thực hiện thủ tục hành chính, cung cấp dịch vụ công.

Trong năm 2023, Cục cũng đã triển khai hàng loạt các hoạt động hiệu quả trong việc thực hiện Chính phủ số như: xây dựng văn bản quy phạm pháp luật với việc tham mưu ban hành 22 văn bản trong năm 2023 về cải cách hành chính, Chính phủ số; định hướng Chính phủ số trong việc xây dựng bộ Chỉ số đánh giá chuyển đổi số của Bộ Công Thương; các hoạt động cải cách hành chính như số hóa thủ tục hành chính, vận hành cổng dịch vụ công, kết nối cổng dịch vụ công - cơ chế một cửa quốc gia, kết nối với cổng dịch vụ công quốc gia. Đối với các hoạt động của Bộ Công Thương, Cục cũng góp phần không nhỏ trong việc vận hành tốt hệ thống điều hành nội bộ của Bộ Công Thương; đảm bảo an toàn, an ninh thông tin mạng.

Thời gian tới, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số sẽ tập trung phát triển TMĐT theo các mục tiêu bao gồm: bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; tăng cường liên kết vùng; phát triển xanh và bền vững; thu hẹp khoảng cách giữa các địa phương và vùng miền thông qua các nền tảng số. Đồng thời, Cục sẽ đẩy mạnh chuyển đổi số trong nhiều lĩnh vực của Bộ; xây dựng Chính phủ số theo đúng phương châm 4 không - 4 có; đổi mới căn bản phương thức quản lý, điều hành, phục vụ người dân, doanh nghiệp; xây dựng các hệ thống cơ sở dữ liệu kết nối liên thông một cách hiệu quả.

Theo Cục TMĐT&KTS