Chiều 26/12, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành chủ trì cuộc họp trực tuyến về tháo gỡ khó khăn trong hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa qua các tỉnh biên giới phía Bắc. Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên tham dự cuộc họp và phát biểu ý kiến.

Cuộc họp được kết nối đến các điểm cầu UBND một số tỉnh thành, trong đó có tỉnh Lạng Sơn, Quảng Ninh - hai địa phương đang xảy ra tình trạng lượng xe tải chở hàng hóa, nông sản ùn tắc kéo dài nhiều ngày nay. Cùng tham dự cuộc họp còn có lãnh đạo các Bộ ngành, gồm Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Thông tin và Truyền thông, Y tế, Quốc phòng, Công an, Ngoại giao, Giao thông Vận tải, Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Văn phòng Chính phủ, Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan.

Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành chủ trì cuộc họp trực tuyến về tháo gỡ khó khăn trong hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa qua các tỉnh biên giới phía Bắc

Nguyên nhân và giải pháp giải tỏa ùn ứ nông sản

Báo cáo tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết, theo Sở Công Thương các tỉnh biên giới phía Bắc, tổng số phương tiện đang chờ tại các cửa khẩu biên giới Việt Nam - Trung Quốc đến sáng ngày 25/12/2021 là 5.759 xe.

Trong đó, trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh là 1.555 xe, Lạng Sơn là 4.204 xe, giảm 125 xe so với 4.329 xe tồn tại thời điểm sáng ngày 24/12/2021. Tỉnh Lào Cai không có xe tồn, tuy nhiên cửa khẩu quốc tế đường bộ số II Kim Thành tạm dừng thông quan hiện chưa xác định ngày mở cửa lại.

Theo Thứ trưởng, nguyên nhân trực tiếp và chủ yếu dẫn đến hiện tượng ùn tắc hàng hóa là do Trung Quốc dừng hoàn toàn hoạt động thông quan tại gần như tất cả các cửa khẩu, trong đó có những cửa khẩu quan trọng, lượng hàng hóa xuất khẩu bình thường rất lớn như Kim Thành (Lào Cai), Tân Thanh (Lạng Sơn) và Móng Cái (Quảng Ninh).

Với các cửa khẩu còn tạm thời mở cửa (như Hữu Nghị, Chi Ma), quy trình giao nhận hàng hóa được xiết rất chặt để kiểm soát nguy cơ dịch bệnh, dẫn đến ùn tắc trên diện rộng.

Bên cạnh đó mặc dù phía Việt Nam đã chủ động giao thiệp ở tất cả các cấp để giữ cho lưu thông hàng hóa được thông suốt, nhưng phía Trung Quốc vẫn hết sức quan ngại và chủ động tăng cường thêm các biện pháp. Mới nhất là ngày 11/12/2021, Trung Quốc ra Công điện số 14/2021 gửi các bộ, ngành và địa phương về việc tăng cường công tác phòng chống dịch Covid-19 tại các cửa khẩu.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh đưa ra nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng ùn ứ nông sản

Bên cạnh các nguyên nhân trực tiếp, Thứ trưởng Bộ ông Thương cũng cho hay, nguyên nhân dẫn đến ùn ứ còn là do nhiều sản phẩm chỉ xuất khẩu được sang Trung Quốc theo hình thức trao đổi cư dân (tiểu ngạch). Cùng với đó, cơ sở hạ tầng (bao gồm hạ tầng thương mại, logistics) cửa khẩu biên giới đường bộ chưa được đầu tư nâng cấp theo kịp nhu cầu và quy mô thương mại song phương.

Trong khi đó, kết nối đường sắt giữa Việt Nam và Trung Quốc qua 2 cửa khẩu quốc tế đường sắt (Lào Cai – Hà Khẩu và Đồng Đăng – Bằng Tường) chưa đồng bộ khiến đường sắt không thể phát huy đầy đủ vai trò trong vận tải, thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu và giảm tải cho đường bộ.

Để giải quyết tình trạng ùn ứ, trước mắt Bộ Công Thương khuyến nghị các bộ, ngành phối hợp với UBND các địa phương kêu gọi, khuyến cáo thương nhân điều tiết việc đưa hàng lên biên giới phía Bắc, đặc biệt là các cửa khẩu đang có hiện tượng ùn tắc, bao gồm cả những trường hợp mà khách hàng Trung Quốc đã thanh toán tiền hàng.

Nếu xe vẫn tiếp tục lên cửa khẩu, đề nghị Bộ Giao thông vận tải nghiên cứu điều tiết sớm lượng xe này vào chờ tại các địa phương phía sau, bởi từ nay tới Tết Nguyên đán chỉ có thể xử lý các xe đang tồn tại cửa khẩu, nhất là khi lao động phía Trung Quốc có thể nghỉ tới 21 ngày trước Tết để kịp hoàn thành thời gian cách ly.

Trường hợp khách hàng Trung Quốc đã thanh toán tiền hàng và vẫn đề nghị đưa hàng lên biên giới, yêu cầu thương nhân trao đổi với khách hàng Trung Quốc để giao hàng qua các cửa khẩu chính, cửa khẩu quốc tế tại các tỉnh khác (như Cao Bằng) nhằm giảm ùn tắc tại Lạng Sơn, Quảng Ninh hoặc chuyển sang sử dụng phương thức vận tải khác (như đường sắt, đường biển mà hiện nay các doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản đang làm rất tốt).

Đối với các tỉnh, thành biên giới, đặc biệt là Lạng Sơn và Quảng Ninh, chỉ đạo các cơ quan chức năng tại địa phương thực hiện nghiêm ngặt các quy định về phòng chống dịch bởi với lượng lái xe, phụ xe tập trung quá đông, nguy cơ phát sinh và lây lan dịch bệnh là rất lớn.

“Nếu để dịch bùng phát thì số ít cửa khẩu còn mở cũng đứng trước nguy cơ bị đóng, thiệt hại có thể còn lớn hơn nữa, không chỉ với xuất khẩu mà cả nhập khẩu đầu vào cho sản xuất trong nước”, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh nhấn mạnh.

Về lâu dài, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cho rằng, UBND các tỉnh sản xuất nông sản lớn phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn triển khai đồng bộ, quyết liệt các giải pháp để nâng tầm nông sản Việt, từ đó đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa phương thức vận chuyển, giảm dần sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc cũng như sự phụ thuộc vào hình thức xuất khẩu "tiểu ngạch".

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên thẳng thắn chỉ rõ, khi trên biên giới đã ách tắc, chúng ta không những không dừng mà vẫn cứ đưa xe lên, vượt quá công suất thông quan

Phát biểu tại cuộc họp, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên chỉ rõ, nông sản Việt Nam phần lớn xuất khẩu theo tiểu ngạch, không theo quy hoạch, không đạt tiêu chí, tiêu chuẩn để xuất chính ngạch. Không những vậy, khi trên biên giới đã ách tắc, chúng ta không những không dừng mà vẫn cứ đưa xe lên, vượt quá công suất thông quan. “Những điều diễn ra trên đây cần được chấn chỉnh”- Bộ trưởng nhìn nhận.

Bên cạnh các giải pháp đồng bộ và quyết liệt mà Bộ Công Thương đã, đang sẽ làm và cũng được đề cập tại cuộc họp, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đề nghị các địa phương cần coi việc tiêu thụ nông sản không phải là "giải cứu" mà là trách nhiệm của mình. Đề nghị các địa phương hiệp hội, doanh nghiệp khẩn trương chuyển đổi phương thức sản xuất theo quy hoạch, phải có kế hoạch. Đáp ứng yêu cầu tiêu chuẩn, quy chuẩn truy xuất hàng hoá tránh ngẫu hứng.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định, Bộ Công Thương đã và luôn nỗ lực hết mình trong việc phối hợp cùng các Bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp nhằm tiêu thụ nông sản. Về phía các địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội cần chủ động hợp tác hơn nữa với Bộ Công Thương cũng như các bộ hữu quan.

Nâng cao vai trò địa phương trong giải tỏa ùn ứ

Kết luận buổi làm việc, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành cho rằng, dịch bệnh Covid-19 và chính sách “Zero Covid” của Trung Quốc gây ảnh hưởng đến ùn ứ hàng hoá khu vực cửa khẩu, ảnh hưởng cả 2 phía (Trung Quốc 4.000 xe, Việt Nam hơn 5.000 xe) - đây là nguyên nhân khách quan.

Phó Thủ tướng khẳng định, các bộ, ngành và địa phương đã hỗ trợ doanh nghiệp triển khai các biện pháp giải quyết tình tại khu vực cửa khẩu; ban hành văn bản kịp thời và Chính phủ cũng đã có chỉ đạo cụ thể (theo hướng hạn chế hình thức tiểu ngạch, tập trung biện pháp chính ngạch) bằng văn bản, công điện. Tuy nhiên, chưa khắc phục được triệt để tình hình dẫn đến nguy cơ phải huỷ hàng hoá, gây thiệt hại cho người nông dân và sản xuất.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành chỉ đạo, các bộ ngành liên quan làm việc với Trung Quốc tạo điều kiện hơn về thời gian và phối hợp phía Việt Nam thông quan nhiều hàng hoá (tăng 8h lên 12h)

Để giải quyết tình hình, các giải pháp đưa ra theo Phó Thủ tướng Lê Văn Thành, cần kết hợp cả giải pháp trước mắt và giải pháp dài hạn.

Liên quan đến các giải pháp trước mắt, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương và các bộ ngành liên quan làm việc với Trung Quốc tạo điều kiện hơn về thời gian và phối hợp phía Việt Nam thông quan nhiều hàng hoá (tăng 8h lên 12h). Cùng đó nâng cao vai trò của các địa phương, giảm nhanh đầu xe đang ùn tắc.

Về giải pháp lâu dài, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành chỉ đạo các địa phương tổ chức hội nghị với doanh nghiệp để thông tin kịp thời, chủ động kế hoạch tiêu thụ tại chỗ, bảo quản đóng gói phù hợp để xuất khẩu vào thời điểm phù hợp.

Các bộ, ngành và địa phương cụ thể hoá biện pháp để chuyển hình thức xuất khẩu sang chính ngạch theo quy trình sản xuất, kiểm soát, truy xuất C/O, đóng gói đúng quy định, có hướng dẫn quy hoạch vùng.

Về hoạt động tạm nhập, tái xuất, chuyển khẩu, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành thống nhất việc cho phép duy trì thực hiện. Phó Thủ tướng cũng chỉ đạo các địa phương, về lâu dài, phải xây dựng kho nằm vị trí phù hợp so với khu vực cửa khẩu để quản lý, lưu trữ để đưa hàng hoá sang Trung Quốc được thuận lợi hơn.

Ngay sau khi cuộc họp kết thúc, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã chỉ đạo thành lập đoàn công tác của Bộ Công Thương do Thứ trưởng Trần Quốc Khánh làm trưởng đoàn đến thực địa tại Quảng Ninh, Lạng Sơn, Lào Cai.